Saraylı bir aileye mensup olan Kemal Tahir, lise yıllarından itibaren yaklaşık on sekiz yıl boyunca şiirle ilgilenmiştir. Onun şiire yönelişi bir heves ve hayranlıkla Ahmet Haşim, Necip Fazıl ve Yahya Kemal etkisiyle başlamıştır. Yer yer onların etkisi şiirlerinde bariz bir şekilde görülür.
Kemal Tahir, çektiği ıstırabı şiirlerine yansıtmaktan geri durmamış, yaşadığı içsel çalkantıları sanatının merkezine yerleştirmiştir. Örneğin; şiirlerinde erken yaşta kaybettiği annesinin izleri ve gençliğinde yaşadığı yoksulluğun gölgeleri hissedilir.
Şiirlerinde genellikle bir öfke ve nefret duygusu hâkimdir. Aynı duygusal gerilim, ilerleyen yıllarda romanlarında da görülür. Eserlerinde çoğu kez kötü karakterlerin ön planda olması dikkat çekicidir; bu yönüyle Orhan Kemal tarafından da eleştirilmiştir.
Ben Kemal Tahir’i, Yaşar Kemal’in İnce Memed romanına karşı bir sav olarak kaleme aldığı Rahmet Yolları Kesti ile keşfettim. İnce Memed, benim için aşılamayan romanlardan biridir; ancak Rahmet Yolları Kesti’yi okuduğumda, Kemal Tahir’in eşkıyalığa karşı devlet otoritesini savunan bir düşünceyle yazdığını gördüm. Bu, onun kerim devlet anlayışının romana yansıyan biçimidir. Kemal Tahir’e göre Osmanlı Kerim Devlet’tir; yani ne sömürgeci ne de feodaldir. Bu düşünce, onun tarih ve toplum anlayışının temelini oluşturur. Tahir’in romanlarındaki devlet fikri, Anadolu’nun bin yıllık devlet tecrübesinin edebî bir yansıması gibidir. Onun cümlelerinde hem bir tarihçinin bilinci hem de bir sanatçının sabrı vardır.
Kemal Tahir, vatansever bir insandı ve şiirlerinde milli bir edebiyat arzusunu taşırdı. Bu anlayışı, birlikte çıkarttıkları Geçit dergisinin kadrosunda yer alan Arif Nihat Asya’dan etkilenerek geliştirmişti. Ancak Nazım Hikmet’le tanıştıktan sonra bu çizgiden koparak şiirinde toplumcu ve sınıfsal bir bakış açısına yönelmiştir. Ancak bundan sonra halk için değil, sınıf için yazacaktır.
Nazım Hikmet’le tanışması, onun sanat anlayışında köklü bir dönüşüme yol açar. Bu dönemde kavgacı, mücadeleci bir şiir tavrını benimser; yarın kavgası onun için bir ideale dönüşür. Daha önce hayranlık duyduğu Ahmet Haşim, Necip Fazıl ve Yahya Kemal gibi isimleri dahi eleştirmeye başlar. Hatta bazı şiirlerinde ironiye başvurarak Orhan Veli ile bile alay ettiği görülür.
Nazım Hikmet’in etkisiyle Marksist düşünceyi benimser; bir dönem fanatik biçimde bağlı olduğu Cumhuriyetçiliği dahi sorgular. Atatürk’ün resmini cebinde taşıyacak kadar Cumhuriyetçi bir gençten, Nazım’ın fikirlerinin ölesiye takipçisi konumuna gelen bir yazara dönüşür. Hece ölçüsünü bırakır, küçümsediği serbest vezne geçer; eski şiirlerini kepaze olarak niteler. Sosyalist düşünce hem kelimelerine hem de duyuş biçimine siner.
Zamanla şiirde Nazım Hikmet’i geçemeyeceğini fark eder. Şiirin anlatım gücünün düşüncelerini taşımaya yetmediğini, ideallerini tam ifade edemediğini hisseder. Böylece şiirden uzaklaşır; onu saçma bir uğraş olarak görmeye başlar. Nazım Hikmet’in yönlendirmesiyle önce öyküye, ardından romana yönelir. Yine de Kemal Tahir şiire tamamen sırt çevirmez; aksine, düz yazıyı iyi yazabilmesini şiire borçlu olduğunu sık sık dile getirir.
Kemal Tahir’in Yunus Emre’ye duyduğu hayranlık da dikkate değerdir. Ona göre şair, yaşadığı toplumun dilini ve kültürünü yansıtmalıdır; Yunus Emre tam da bunu başarmıştır. Divan şairlerinden farklı olarak halkın sesi olmuştur. Kemal Tahir’in şiirlerinde de yoksulluk, açlık ve sefalet içindeki insanlar görülür. Bu duyarlılık, hapishane yıllarında tanıdığı köylüler aracılığıyla daha da derinleşir ve onun köy romanlarında somutlaşır. Batılı bir gözle Anadolu’nun anlaşılamayacağını savunur.
Kemal Tahir, edebiyatımızda toplum bilincinin ve tarih şuurunun arayışı içinde olmuştur. Onun eserlerinde fikir, asıl amaçtır. O, çok eleştirilen karakterleriyle aslında bir toplumun ruhunu tartışmaya açmıştır. Bu coğrafyanın hakikatini bu karakterlerinin gözünden anlatmıştır. Kemal Tahir, romanlarıyla hala geçmişi konuşturmaktadır.
Kaynak: Sezai Coşkun, Kemal Tahir’in Şairliği ve Şiirleri
