Bu ay Ukrayna’dayım. Ukrayna’ya 2019 yılında gittim ve Kiev Olimpiyat Stadyumu’nu yarım saat gezdim. Ukrayna denilince akla sadece güzel kızları değil, Dinamo Kiev de geliyor. Aslında yazımın başında Ukrayna’da yok, eski Sovyetler Birliği var. Siyasete girmeden, 1986 yılında Kupa Galipleri Kupası’nda Atletico Madrid’i yenip kupayı aldıklarında futbol otoriteleri onlar için “2000 yılının futbolunu oynuyorlar” demişlerdi. 1991 senesinde Sovyetler Birliği içeriden delinince, yani artık bölündüğü için, 1992 senesinde Dinamo Kiev Ukrayna’nın başroldeki takımı oluyordu. Aslında bu takım 1986 yılında dağılmaya ramak kalmıştı, çünkü ÇERNOBİL faciasını derinden yaşayan bu kulüp bir mucizeye imza atarak Avrupa’da şampiyonluk kazanmıştı. Yine de onlar için zorlu yıllardı. Dinamo Kiev için şimdi saygı duruşu zamanı.
Felaket gerçekleştiğinde, Avrupa Kupa Galipleri Kupası finaline sadece altı gün kalmıştı. Kiev’in sadece 70 mil kuzeyinde, Çernobil Nükleer Santrali’ndeki devasa bir reaktör patlayarak gece gökyüzünü radyoaktif parçacıklarla doldurmuştu. Çevredeki hiçbir yer güvenli değildi; hatta Ukrayna’nın en büyük şehri bile. Sovyetler Birliği aceleyle hasar sınırlama moduna geçerken, 100.000 çocuk kendi güvenlikleri için tahliye edildi. Bunların arasında, Ukrayna’nın güney kıyısındaki Azak Denizi kıyısındaki sığınağa otobüsle 500 mil hızla koşan Andriy Shevchenko adındaki dokuz yaşındaki Dinamo Kievli genç de vardı.
İlk olarak Shevchenko’nun kulübü, tarihinin en büyük maçlarından biriyle Lyon Gerland Stadı’nda Atletico Madrid’le karşılaştı. Ülkede kargaşa hüküm sürerken, Dinamo Kiev de ustalık dersi vererek Los Colchoneros’u 3-0 mağlup etti. Golcü Olek Blokhin zaten Ballon d’Or kazananıydı! Aylar sonra grev ortağı İhor Belanov da ödülü kaldıracaktı. Valeriy Lobanovskyi’nin Dinamo Kiev’i, Doğu Avrupa tarihinin en iyi takımı olarak selamlandı. Ukrayna’nın en başarılı kulübü, büyüklüğe giden yolda ilk kez zorluklarla mücadele etmedi. “Zafere Kaçış”, İkinci Dünya Savaşı sırasında bir futbol maçında savaş esirlerinin Almanlara karşı mücadelesini anlatan kurgusal bir anlatım değildi; 1981 yapımı film, Hollywood’a pek uygun olmayan sonuyla gerçek bir hikâyeden esinlenmişti.
Yeni Sovyetler Birliği’nin kurduğu Dinamo Kiev, savaş başladığında on yıldan biraz fazla bir süredir varlığını sürdürüyordu. 1934’te Kiev’in Ukrayna Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nin başkenti olarak Kharkiv’in yerini almasının ardından, yeni kulüp 1936’da Sovyet Üst Ligi’nin ilk sezonunda Ukrayna’nın tek temsilcisi oldu ve Dinamo Moskova’nın ardından ikinci oldu.
Ancak bunların ortaya çıkışı, Joseph Stalin yönetimindeki son derece sıkıntılı zamanlarda gerçekleşti: 1932 ve 1933’te Ukrayna’da neredeyse dört milyon insan, Sovyetler Birliği’nin zalim liderlerinin yönetimi altında tarımın kolektifleştirilmesini zorunlu kılma kararının ateşlediği Büyük Kıtlık nedeniyle öldü. Bazı Dinamo oyuncuları Kiev’den kaçtı; başka bir çift, kumaş parçalarını yiyecekle değiştirmeye çalıştıktan sonra tutuklandı ve iki yıl boyunca bir ceza kolonisinde “ülkenin iyiliği için” çalışmak üzere gönderildi. Takımın maaşı ödenmeyince, takım kaptanı Konstantin Shchegotsky kaçmaya ve Dinamo Dnipropetrovsk’ta oynamaya çalıştı, ancak zorla kulübe geri gönderildi ve daha sonra 15 ay hapis cezasına çarptırıldı. Stalin’in Büyük Tasfiyesi kapsamında iki oyuncu, casus olabilecekleri şüphesi nedeniyle vurularak öldürüldü.
Almanya’nın SSCB’yi işgal etmesinden sonra, Haziran 1941’de futbol aniden durdurulduğunda, takım Sovyet En İyi Ligi’nde sekizinci sıraya geriledi. Kiev, Alman birliklerinin şehri kuşattığı bir aydan fazla süren savaşın ardından Eylül ayında Nazilerin eline geçti. Ukrayna’nın yeni başkenti, daha da büyük bir dehşetten önce geniş çaplı hasara maruz kaldı: şehrin içinde bir vadi olan Babi Yar’da sadece iki günde yaklaşık 34.000 Yahudi’nin katledilmesi. Dinamo ekibinin birçoğu orduya katılmış ve kendilerini kısa sürede savaş esiri kamplarına gönderilmiş bulmuştu. Ülke çok zor zamanlardan geçiyordu.
Nazi işgalcileri tüm Sovyet örgütlerini ve kulüplerini dağıtınca, Dinamo Kiev kış uykusuna yattı; ancak yeni takımın kurulmasını engellemediler. Böylece, bir grup eski Dinamo oyuncusu, aileleri için hayati önem taşıyan gıda tedarikini garanti altına almak amacıyla bir ekmek fabrikasında çalışmaya başladığında, Lokomotiv Kiev’den üç eski oyuncunun da dâhil olduğu FC Start takımını kurdular.
Takım, Haziran 1942’de maç oynamaya başladı ve başlangıçta bazı oyuncuları işe almaya çalışan ancak başarısız olan başka bir Ukrayna kulübü FC Rukh ile karşılaştı. FC Start, savaş sırasında Nazilerin müttefiki olan Macar ve Rumen ordularının kulüplerine karşı zaferler ilan etmeden önce 7-2 kazandı. Bunu kısa süre sonra bir Nazi topçu takımının 7-1’lik bombardımanı ve Alman demiryolu işçilerinden oluşan bir tarafın 6-0’lık bombardımanı takip etti. İşgal sırasında yayınlanan Alman yanlısı bir gazete olan “Yeni Ukrayna Sözü”, “Bu zafer bir başarı olarak kabul edilemez” dedi. “Alman takımı bireysel olarak güçlü oyunculardan oluşuyor, ancak takım olarak adlandırılamaz; eğitim eksikliği var ve bu olmadan hiçbir takım hiçbir şey yapamaz. Start, eski Dinamo takımının oyuncularından oluşuyor; onlardan bu maçta verdiklerinin çok daha fazlasını talep etmelisiniz.”
6 Ağustos’ta FC Start, Lutfwaffe uçaksavar topçularından oluşan Flakelf ile karşılaştı. FC Start 5-1 galip geldi; Naziler buna üç gün sonra bir rövanş maçı düzenleyerek ve bulabilecekleri en iyi futbolculardan bazılarını şehrin Zenit Stadyumu’nda 2.000 kişinin önünde maça çıkararak karşılık verdi. Flakelf takımını ‘güçlendirilmiş’ olarak tanımlayan maçın çift dilli posteri, onu ‘Futbol Revansh’ veya ‘Fussball Revanche’ – futbol intikamı olarak ilan etti.
Almanlar liderliği ele geçirdi, ancak yeni kadroları yine de yeterli değildi – FC Start, Nazilerin beklemediği bir yenilgiye yol açarak 5-3 galibiyetle geri döndü. Oyuncular o geceyi kutlamak için votka içtiler ve bir hafta sonra FC Rukh’u bu kez 8-0 mağlup ettiler. Ancak 18 Ağustos’ta Gestapo ekmek fabrikasına geldi ve ekipten altı kişiyi tutukladı. İki gün sonra birkaç kişi daha gözaltına alındı.
Aradan geçen 82 yıl boyunca tutuklamaların nedeni konusunda çelişkili raporlar ortaya çıktı. Resmi Sovyet anlatısı, bunu Flakelf’e karşı kazandıkları ikinci zaferin cezası olarak tanımladı; diğerleri, FC Rukh’un menajerini işbirlikçi olarak nitelendirdi ve kendi takımının kaybından sonra öfkeyle onları Nazilere bildirdiğini iddia etti. Dinamo spor topluluğunun SSCB’nin gizli polisiyle bağlantıları vardı ve oyuncuların Kiev’de sabotaj eylemleri gerçekleştirebilecekleri şüphesi nedeniyle tutuklandığına inanılıyordu. Takımın eski Lokomotif Kiev oyuncularından hiçbiri tutuklanmadı. FC Start’ın iki oyuncusu kısa sürede öldü; biri sorgu sırasında gördüğü işkence sonucu, diğeri ise kaçmaya çalışırken vuruldu. Hepsi daha önce Dinamo Kiev’de olan sekiz futbolcu daha sonra Babi Yar’ın yanındaki Syrets toplama kampına nakledildi.
24 Şubat 1943’te, tutuklanmalarından altı ay sonra, Olexi Klimenko, Ivan Kuzmenko ve popüler kaleci Nikolai Trusevich, Naziler tarafından idam edilen ve Babi Yar’ın toplu mezarına atılan bir grup mahkûm arasındaydı. O gün kampın hemen dışında bir ayakkabı tamir fabrikasında çalışan diğer oyuncular, haberi duyunca kaçtılar. Kiev dokuz ay sonra özgürlüğüne kavuştu – Sovyet propagandası, ölümleri ‘Ölüm Maçı’ olarak bilinen Flakelf olayıyla ilişkilendirdi; ancak gerçek çok daha karmaşıktı. 2005 yılında Ukrayna’da yapılan bir soruşturma, oyunun sonucu ile infazlar arasında doğrudan bir bağlantı bulamadı. Ne olursa olsun, Dinamo Kiev’de hiç kimse hayatını kaybeden oyuncuları unutmadı.
Hepsi ölümünden sonra SSCB’den cesaret madalyaları aldı; hayatta kalan futbolculara da savaş başarılarından dolayı ödüller verildi. Savaş bitmişti ve yaşanan trajedinin ardından kulübün yeniden inşa edilmesi gerekti.
Dinamo Kiev, Sovyet Üst Ligi yeniden başladığında ilk başta hayatı zor buldu; 1945’te 22 maçından sadece birini kazandı ve bir yıl sonra dibe vurdu. Neyse ki, savaş zamanı travmalarının ardından küme düşmekten muaf tutuldular ve yavaş yavaş yeniden toparlanmayı başardılar. 1961’e gelindiğinde, kornerlerden direkt gol atma konusunda uzmanlaşmış 22 yaşındaki kanat oyuncusu Valeriy Lobanovskyi’nin 10 golüyle Moskova dışından Sovyet şampiyonluğunu elde eden ilk kulüp oldular.
4-4-2 dizilişinin ve devrim niteliğindeki baskı taktiğinin öncüsü olan yeni patron Viktor Maslov’un yönetimi altında takım, 1966 ile 1968 yılları arasında üst üste üç şampiyonluğa ulaştı. Dinamo, ilk Avrupa Kupası maçında son şampiyon Celtic’i mağlup etti, ancak 1968-69’da SSCB’nin Çekoslovakya’yı işgal etmesinden sonra turnuvadan çekildi ve UEFA, ilk turda tüm Doğu Bloku kulüplerini birbirleriyle eşleştirerek karşılık verdi.
1973 yılında, 34 yaşındaki Lobanovskyi, eski Dinamo takım arkadaşı Oleg Bazylevych ile birlikte ortak teknik direktör olarak atandı ve kulübün en güzel dönemi başladı. Lobanovskyi, 29 yaşında bir oyuncu olarak emekli olmuş, ardından dört yılını Dnipro’nun başında geçirmiş, takımı Sovyet üst sıralarına taşımış ve ilk sezonunda etkileyici bir altıncı sıraya yerleşmişti.
Doğu Avrupa’da Sir Alex Ferguson oranlarının büyüklüğüne ulaşacak olan Lobanovskyi, Dinamo Kiev oyuncularını sahada her pozisyonda oynayabilecek şekilde eğitirken, yönetim ikilisi aynı zamanda spor biliminin erken bir versiyonunu muazzam bir etki meydana getirecek şekilde uyguladı ve bu öngörüyü mümkün kıldı. Rakiplerine karşı farklı oyun emsalleriyle oynayarak onları şaşırtıyordu.
