Öğrenme yalnızca bilgilerin aktarımı değil, aynı zamanda düşünme biçimlerinin kazandırılmasıdır. Öğrencilerin bir konuyu yalnızca “bilmesi” değil, o bilgiye nasıl ulaşıldığını, o bilginin doğru olup olmadığını ve neden önemli olduğunu da sorgulaması gerekir. İşte bu noktada devreye “eleştirel düşünme” girer. Çocuklara eleştirel düşünme becerisini kazandırmak, onları sadece sınavlara değil, hayata hazırlamak demektir. Peki bu beceriyi neden bu kadar erken yaşta kazandırmalıyız?
Çocukluk dönemi, bireyin zihinsel esnekliğinin en yüksek olduğu evredir. Bu yaşlarda edinilen düşünme alışkanlıkları, bireyin hayatı boyunca olaylara yaklaşım biçimini şekillendirir. Eğer bir çocuk küçük yaşta sorgulamaya, neden-sonuç ilişkileri kurmaya, farklı bakış açılarını görmeye teşvik edilirse; ileride herhangi bir konuda yalnızca kendi düşüncesiyle yetinmeyen, başkalarının fikirlerine kulak verebilen ve bilgiye karşı seçici olabilen bir birey haline gelir. Bu da hem toplumsal yaşamda hem bireysel karar alma süreçlerinde daha sağlıklı bireyler demektir.
Eleştirel düşünmenin öğretimi, yalnızca “soru sorun” demekle gerçekleşmez. Bu, sistemli bir şekilde düşünmeye yönlendiren öğrenme ortamları gerektirir. Öğretmen, öğrencilerine sadece doğru cevapları değil, doğru soruları da öğretmelidir. Çünkü bazen bir öğrencinin “Bu neden böyle?” sorusu, tüm sınıfta zincirleme bir düşünme süreci başlatabilir. Bu bağlamda öğretmen, bilgiyi aktaran değil; bilginin doğasını sorgulamaya açan bir rehber olmalıdır.
Ancak burada bir dengeyi iyi kurmak gerekir. Eleştirel düşünme, kör bir şüphecilik ya da sürekli bir eleştiri hali değildir. Amaç, bilgiye ve fikirlere düşmanca yaklaşmak değil, onları daha sağlam temeller üzerine inşa etmektir. Çocukların özgüvenlerini zedelemeden, fikir üretmelerine alan tanıyarak ilerlemek önemlidir. Bu noktada öğretmen, hem bir düşünme partneri hem de duygusal bir destek unsuru olmalıdır.
Unutulmamalıdır ki eleştirel düşünme, sadece akademik bir kazanım değil, aynı zamanda etik bir beceridir. Çocuk düşünmeyi öğrendikçe, aynı zamanda başkasının düşüncesine saygı duymayı, kendi fikrini savunurken başkasını incitmemeyi de öğrenir. Bu da bireyler arası ilişkilerde, toplumun demokratik yapısında ve karar alma mekanizmalarında hayati bir rol oynar.
Sonuç olarak, çocuklara eleştirel düşünme becerisi kazandırmak bir lüks değil, bir zorunluluktur. Bunu yalnızca bir eğitim hedefi olarak değil, aynı zamanda bir yaşam becerisi olarak görmeli ve eğitim ortamlarımızı bu beceriyi besleyecek şekilde yeniden tasarlamalıyız. Eleştiren değil düşünen; yıkan değil inşa eden bireyler için bu beceriye erken yaşta yatırım yapmak zorundayız.
Kaynakça (Fikirsel Esinlenmeler)
• Dewey, J. (1910). *How We Think.*
• Lipman, M. (1988). *Philosophy for Children.*
• Socrates’in “Sokratik Sorgulama” yöntemi
• Kant’ın *“Aydınlanma Nedir?”* adlı metni (1784)
