Gaslighting psikolojik manipülasyon yöntemi ve algı oyunudur. Buna maruz kalan kişi zamanla kendi algı ve hafızasını irdeleyip akıl sağlığından şüphe duymaya başlar. Böylelikle yavaş yavaş karar mekanizmasını kaybeder ve her açıdan karşıdaki kişiye bağımlı hale gelmektedir.
Bu terim, 1938 yılında Gas light (Gaz lambası) adlı bir tiyatro oyunundan ortaya çıkmıştır. 1940’larda film haline getirilmiştir. Oyundaki erkek karakter, eşinin kendi akıl sağlığından şüphe etmesini sağlayarak deli olduğuna ikna etmeye çalışır.
Gaslighting genellikle narsistlerin ve psikopatların kullandığı bir algı oyunudur. Fakat herkesin içinde biraz narsizim vardır. Narsist kişilik bozukluğu seviyesinde olmasına gerek olmaksızın, biraz narsizim gaslighting yapılmasına sebep olabilir. Hatta genel olarak en güven duyulan ve en yakınlar tarafından gaslighting’e maruz kalınılır. İlk olarak çekirdek aile olan anne baba kardeş şeklinde başlar daha sonrasında arkadaş, partner tarafından devam eder. En yaygın olanı partnere uygulanan gaslighting diyebiliriz.
Gaslighting yaşanan ikili ilişkilerde idealleştirme (love bombing), değersizleştirme ve gözden çıkarma şeklinde üç evre yer alır. İlk evrede kişi partneri için ideal bir kişi olduğu imajını verir. Güven aşamasını oluşturur ve hem partnerine hemde çevresine mükemmel imaj çizer, hayranlık uyandırır. Değersizleştirme evresinde gaslighting uygulanmaya başlanır. Örtülü şekilde suçlama ve eleştiri ile kişinin kendisini kötü hissetmesini sağlar. Bu evrede suçlamayı fark etmek ve savunmaya geçmek bu konuda çok önemlidir. Çok sık konular ve kelimeler arasında çarpıtma, yansıtma ve konu değişikliği yapılır. Çoğu konuda kişi haklı olsa bile olayın sonunda kendini özür dilerken bulabilir. Kişiyi yalnızlaştırarak savunmasız bırakır. Bazen yaptıklarını geri döndürmeye çalışmak için kurban rolü de oynayabilmektedir. Son evre olan gözden çıkarmada mağdur terk edilir. Gaslighting’e uğrayan kişinin benliği yok olmuştur. Kendini suçlamaya başlamış ve değersizliğe ikna olmuştur.
Peki gaslighting nasıl fark edilir? Kişi kendini sürekli açıklama ihtiyacı duyuyorsa, sürekli özür diliyorsa, tek başına karar almakta zorlanıyorsa maddi ve manevi açıdan izin almaya başladıysa yani tamamen ötekinin iradesine uyum sağladıysa, istemese bile kendisini tartışmanın içinde buluyorsa, yolunda gitmeyen bir şeyler varmış hissi yaşıyorsa, düşünceler ve inançlar netliğini kaybettiyse kişi Gaslighting’e maruz kalmış olabilmektedir.
Ben kimim, ne istiyorum ve ne hissediyorum? sorusu ikili ilişkilerde kişinin kendisine sık sık sorması gereken bir sorudur. Aynı zamanda ben birine bunu yapıyor muyum? Şeklinde sorgulamak gerekir. Gaslighting çok yakın kişiler tarafından uygulandığı ve zamanla algıyı bozduğu için çoğu zaman fark etmek zor olabilir. Fark et, problemi tanımla, bastırdığın duyguları açığa çıkart ve hissedebilmek için kendine izin ver.
Yorum