Bu ayki yazımızı hemen hemen bütün alanlarda gördüğümüz ve özellikle iş yerlerinde kurumsal alanlarda meydana gelen önemli sorunlardan biri olan bireylerin kişilik haklarına ve sağlıklarına önemli derecede zarar verecek olması nedeniyle üzerinde durması gereken önemli konulardan biri olması ve İnsanlık suçu olarak da ifade edebileceğim içerisinde duygusal, psikolojik, fiziksel eyleme kadar bir süreç olan Mobbing konusunu sizinle paylaşmak isterim.
Mobbing birçok alanda olmasına rağmen biz kurumsal kurumlardaki Mobbing’i ele almayı uygun gördüm.
Mobbing eyleminin genel çerçevede el almadan önce terimsel ifadesine bir bakalım:
Mobbing 1980’li yılların başlarında ortaya çıkmış ise de hemen hemen iş yaşamında ve farklı alanlarda Hep var olan geldiğini biliyoruz. Mobbing kavramını iş hayatıyla bütünleştiren Dr. Heinz Leyman, ‘‘Bir veya birkaç kişi tarafından bir diğer kişiye yönelik sistematik bir biçimde düşmanca ve ahlak dışı iletişim yönetilmesi şeklinde ortaya çıkan bir psikolojik terördür’’ şeklinde ifade eder.
Latince bir sözcük olan Mobbing bazen psikolojik duygusal, fiziksel İşkence terimleri ile de ifade edilen, özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu, gücü elinde bulunduran kişinin (üst yönetici) veya grubun ya da amirin altlarına karşı psikolojik, duygusal yollardan uzun süreli uygulamış olduğu baskı olarak da ifade edilir. Türk Dil Kurumu ise Mobbing kavramının karşılığı olarak ‘‘bezdiri’’ kelimesini belirlemiş ve kavramı ‘‘iş yerlerinde okullarda ve topluluklar içinde belirli bir kişiyi hedef alıp çalışmalarını sistemli biçimde engelleyip, huzursuz olmasına yol açarak yıldırma, gözden düşürme olarak tanımlamıştır.
Bir başka tanıma göre ise; iş yerlerinde bir veya birden fazla kişi tarafından diğer kişi ya da kişilere yönelik gerçekleştiren belirli bir süre sistematik biçimde devam eden yıldırma, pasifize etme ve işten uzaklaştırmayı amaçlayan mağdur ve mağdurların kişilik değerlerine, mesleki durumlarına, sosyal ilişkilerine ve sağlıklarına zarar veren kötü niyetli kasıtlı olumsuz tutum ve davranışların bütünüdür.
Kurumlardaki hiyerarşik örgüt yapısı otorite bir yönetim tarzını da beraberinde getirmekte olup ve bu durumdan kaynaklı olarak Mobbing uygulaması için uygun bir ortam hazırlamaktadır.
Mobbing kavramsal açıklamasını yaptıktan sonra Mobbing ‘e yol açan davranışlarına bir bakalım:
- Yıldırma,
- Pasifize etme,
- işten uzaklaştırma,
- Yapılan her işi eleştirme,
- Hakaret etme,
- Kişi sanki orada yokmuş gibi hareket edip umursamama durumu,
- Kişi hakkında kötü ve asılsız söylentiler çıkartıp yayma,
- Amir/Üst yöneticinin kendi yetkisini kullanarak onu kendi işinin dışında farklı işlerde çalıştırma,
- Azarlayıp, bağırarak iş yaptırma,
- Üst amir bilerek ve isteyerek, ortamlarda aşağılayıcı davranışlar sergileyerek küçük düşürme,
- Bireyin kendisini ifade etmesini engelleme, sözünü kesme,
- Hakaret etme,
- Bireyin niteliklerine uymayacak işte çalıştırma, sürekli iş değişikliği yapıp onu sindirime, bezdirme.
Mobbing Eyleminin İşyerleri/Kurumlara da büyük zararlar verdiği tespit edilmiştir.
İnceleyelim:
- Kurumda çalışan kişilerin etkin ve verimli bir çalışma yapamayıp kurumun sistematik işleyişinde sıkıntıların oluşması, ekonomik kayba yol açması,
- Kurumda çalışanların diğer kendilerine de mobil uygulanacağı düşüncesine kapılarak güven duygusunu zedelenmesi, motivasyon düşüşü yaşanması,
- Mobbinge maruz kalanların yasal mücadeleleri sonucunda Kurumun katlanmak zorunda Mahkeme masrafları gibi artı hesap ortaya çıkması, kuruma yük getirmesi,
- Iş yerinde çalışanların özgüven eksikliğinin oluşması, hizmetin kalitesinin düşük olmasına neden olması,
- Mobbinge maruz kalan kişilerin sağlık harcamalarının artı büyük yük getirmesi.
Mobbinge Maruz Kalan Kişinin Durumunu da bir bakalım:
- Zaman içerisinde Tükenmişlik Sendromuna, depresyona, uyku problemleri gibi sıkıntıların ortaya çıkması,
- Panikatak geçirebilme durumu,
- Öfke duygusunu sonucu, otokontrol sisteminin yitirilmesi,
- Kalp, cilt hastalıkları, yüksek tansiyon, stres bozukluğu gibi sağlık sorunlarının ortaya çıkması,
- Psikolojik, ruhsal rahatsızlıkların ortaya çıkması,
- Aile bütünlüğünün bozulmasına sebep olması,
- İnsanlar arası güven duygusunu kaybedilmesi.
Mobbing’e Maruz Kalan Kişinin Alabileceği Önlemleri de neler olmalıdır? İfade etmeye çalışalım:
- Mobbing uygulayan kişinin davranışlarını açıkça kendisine söylemesi,
- Tanıklık yapabilecek insanları tanıklık etmesini sağlaması,
- Mobbing aşamalarını, yaşadığı olayları, emirleri ve uygulamaları yazılı olarak kaydetmesi,
- Mobbing mağduru, Mobbing uygulayana karşı maddi ve manevi tazminat davası açma hakkına sahip olduğunu bilerek hukuksal yollara başvuru yapması.
Mobbing Maruz Kalan Kişinin Hukuk Yollarını ve Süreçleri Nelerdir?
Bunlara Bakalım:
- Mobilya maruz kalan kişi Türkiye Büyük Millet Meclisi Dilekçe Komisyonu ve CİMER’e başvuru yapabilme hakkına sahiptir
- Kızıp, bağırıp çağırmak, hakaret etmek TCK göre suç olduğunu bilerek savcılığa suç duyurusunda bulunabilme şansına sahip olduğunu bilmelidir.
- 5176 sayılı Kanuna dayalı olarak yürürlüğe konulan Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri İle Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmeliğin 11. maddesinde “Kamu görevlileri, üstleri, meslektaşları, astları, diğer personel ile hizmetten yararlananlara karşı nazik ve saygılı davranırlar ve gerekli ilgiyi gösterirler, konu yetkilerinin dışındaysa ilgili birime veya yetkiliye yönlendirirler.” şeklinde tanımlanan “Nezaket ve saygı” ilkesinin de doğrudan ihlalini oluşturmaktadır. Bu davranış ayrıca Yönetmelikte tanımlanan diğer ilkeleri de dolaylı yoldan ihlal etmektedir. İhlali yapan kamu görevlisi genel müdür, eşiti veya daha üstü ise Kamu Görevlileri Etik Kuruluna, diğer personel ise kurum disiplin kuruluna başvuru hakkı olduğunu bilmelidir.
- 657 sayılı Kanunda hem amirlerin hem de memurların görev ve sorumlulukları belirlenmiştir. Kanunun 10. maddesinde Devlet memurlarının amiri oldukları kuruluş ve hizmet birimlerinde kanun ve diğer mevzuatla belirlenen görevleri zamanında ve eksiksiz olarak yapmaktan ve yaptırmaktan, maiyetindeki memurlarını yetiştirmekten, hal ve hareketlerini takip ve kontrol etmekten görevli sorumlu oldukları, maiyetindeki memurlara hakkaniyet ve eşitlik içinde davranacakları, amirlik yetkisini kanun ve diğer mevzuatta belirtilen esaslar içinde kullanacakları hükme bağlanmıştır. 11. maddede ise memurların kanun ve diğer mevzuatta belirtilen esaslara uymakla ve amirler tarafından verilen görevleri yerine getirmekle yükümlü ve görevlerinin iyi ve doğru yürütülmesinden amirlerine karşı sorumlu oldukları belirtilmiştir. Kanunun 125/B maddesinde iş arkadaşlarına, maiyetindeki personele ve iş sahiplerine kötü muamelede bulunmak, iş arkadaşlarına ve iş sahiplerine söz veya hareketle sataşmak kınama cezasını gerektiren fiiller olarak belirlenmiş, 125/D maddesinde ise amirine veya maiyetindekilere karşı küçük düşürücü veya aşağılayıcı fiil ve hareketler yapmak, amirine, maiyetindekilere, iş arkadaşları veya iş sahiplerine hakarette bulunmak veya bunları tehdit etmek karşılığında kademe ilerlemesinin durdurulması cezası öngörülmüştür. 21. maddesinde Devlet memurlarının amirleri veya kurumları tarafından kendilerine uygulanan idari eylem ve işlemlerden dolayı şikayet ve dava açma hakkına sahip oldukları belirtilmiş, müracaat ve şikayetlerin söz veya yazı ile en yakın amirden başlayarak silsile yolu ile şikayet edilen amirler atlanarak yapılacağı hüküm altına alınmıştır.
- Türk Borçlar Kanunumuzun 58. maddesine göre: “Kişilik hakkının zedelenmesinden zarar gören, uğradığı manevi zarara karşılık manevi tazminat adı altında bir miktar para ödenmesini isteyebilir. Hâkim, bu tazminatın ödenmesi yerine, diğer bir giderim biçimi kararlaştırabilir veya bu tazminata ekleyebilir; özellikle saldırıyı kınayan bir karar verebilir ve bu kararın yayımlanmasına hükmedebilir.
Yazımın başında da ifade ettiğim gibi Mobbing Bir İnsanlık Suçu olarak ifade edilmesi gereken bir kavram. Sadece kişiyi etkilemeyen kişi ile beraber çalışmış olduğu Kurumdan tutunda bir çok alanı içine alan çok büyük bir durum.
Bir sonraki yazımda görüşmek dileğiyle….
